De uitspraak van het College van Beroep voor het bedrijfsleven over de manier waarop neobank Bunq antiwitwascontroles uitvoert, kan grote gevolgen hebben voor banken en voor het toezicht van DNB. Volgens het CBb heeft Bunq de wet niet overtreden door moderne technologieën als data-analyse en kunstmatige intelligentie in te zetten.

Het is niet gebruikelijk dat een bank opstaat tegen haar toezichthouder. Meestal proberen banken onenigheden binnenskamers op te lossen. Bunq stapte echter naar de rechter.

De zaak begint in 2018. De bank had een aantal aanwijzingen ontvangen van DNB omdat zij tekort zou schieten in haar functie als ‘poortwachter’ bij de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft). Bunq gebruikt onder andere machine learning om witwaspraktijken tegen te gaan. DNB wil dat banken vooral gebruikmaken van zelfrapportage van rekeninghouders.

Bezwaar van de online bank tegen de aanwijzingen van DNB werd ongegrond verklaard, waarop de neobank in beroep ging bij de rechtbank Rotterdam. Deze stelde op 5 februari 2021 de toezichthouder in het gelijk.

Standaard gebruikersprofiel

Een belangrijk verwijt dat DNB Bunq maakt is dat haar methode om particuliere klanten te screenen op de antiwitwasregels, tekortschiet. Als een particulier zich als nieuwe klant meldt, kent Bunq die klant een standaard gebruikersprofiel toe. Dit profiel is tot stand gekomen via data-analyse en kunstmatige intelligentie. In het profiel is bijvoorbeeld het bedrag dat op de rekening mag staan en het aantal maandelijkse betalingen begrensd. De bank gaat ervan uit dat het overgrote deel van de klanten zich volgens dat gebruikersprofiel – met een laag risico – gedraagt.

DNB vindt dat Bunq met deze methode onvoldoende specifieke informatie over de nieuwe klant inwint om de risico’s goed te kunnen inschatten. Maar het CBb oordeelt dat DNB niet heeft bewezen dat deze manier van screenen in strijd is met de wet. De wet kent open normen en schrijft niet exact voor op welke wijze banken hun klanten moeten screenen. Bunq heeft in de procedure uitvoerig uiteengezet hoe haar methode werkt en waarom die het risico’s op witwassen klein maakt. DNB heeft daar onvoldoende tegenover gesteld, aldus het CBb.

Verder heeft DNB volgens het CBb ook niet bewezen dat Bunq bij zakelijke klanten die al een rekening hadden lopen, onvoldoende informatie heeft ingewonnen bij de opening van de rekening. DNB heeft niet duidelijk gemaakt waarom de neobank aan die klanten extra vragen moet stellen over het doel en het gebruik van hun rekening.

Proceskosten

Wél is bewezen dat Bunq een aantal andere antiwitwasregels heeft overtreden. Zoals de verplichting om onderzoek te doen naar de bron van de financiële middelen van een klant. Ook had Bunq verscherpt onderzoek moeten doen naar klanten met een belangrijke publieke functie, die een groter risico lopen op corruptie.

Een aantal van de aanwijzingen die DNB aan Bunq heeft opgelegd moet dus van tafel. Opvallend is dat DNB de proceskosten moet betalen in deze uitspraak, waartegen geen beroep meer mogelijk is.

‘Verouderd en ineffectief’

Ali Niknam, oprichter en CEO van Bunq, spreekt van een historische dag. “De rechtbank heeft vandaag de weg vrijgemaakt voor vooruitgang.” Niknam roept al jaren dat de anti-witwasaanpak van DNB “verouderd en ineffectief” is.

Overigens ging DNB vóór de einduitspraak uit zichzelf al overstag: in september pleitte de toezichthouder in een openbaar rapport voor een efficiënter witwasbeleid bij banken, met gebruik van bepaalde technologische innovaties.

Dialoog met sector

De rechtszaak maakte veel los in de financiële sector. Veel topbankiers zouden op anonieme basis de stap van Bunq moedig hebben genoemd en een rechtszaak noodzakelijk achten, omdat de kosten om te voldoen aan de poortwachtersfunctie steeds zwaarder drukken op de begroting.

De Nederlandse Vereniging van Banken (NVB) noemt de uitspraak van de hoogste rechtbank belangrijk. DNB zegt de uitspraak verder te gaan bestuderen en te onderzoeken wat dit betekent voor het toezicht. Ze neemt de uitspraak ook mee in de dialoog die ze voert met de financiële sector over de risicogerichte invulling van de wettelijke vereisten en de inzet van technologie bij de bestrijding van witwassen.